Algemene beschouwingen

Bouwen aan Hilversum

Aan de leden van de Gemeenteraad van Hilversum,

In 2018 gingen we van start met het coalitieakkoord ‘Aan de slag’. Met trots delen we nu onze begroting voor 2020 ‘Bouwen aan Hilversum’. De begroting is rond ondanks dat het Rijk minder middelen ter beschikking heeft gesteld. Met het coalitieakkoord als basis, investeren we komend jaar extra op zorg, ondermijning, woongelegenheid, gebiedsontwikkelingen en energietransitie. Dit doen we zonder de woonlasten te verhogen en zonder bezuinigingen.

Dat er in Hilversum wordt gebouwd is op veel plekken zichtbaar: rond het stationsgebied, bij Anna’s Hoeve en op het terrein van het Ziekenhuis. Maar ook minder zichtbaar wordt er hard aan de stad gebouwd. Denk aan onze inzet om meer mensen naar het werk te begeleiden, schuldhulpverlening, jeugdzorg en WMO/ welzijn. Deze minder zichtbare werkzaamheden komen onder andere voort uit de plannen die u dit jaar heeft omarmd als antwoorden op de grote veranderingen die in het sociaal domein in Nederland plaatsvinden. Tegelijkertijd werken wij consequent door aan de voorbereiding van de invoering van de Omgevingswet, onderhouden wij onze openbare ruimte met zorg en aandacht, faciliteren we tientallen ruimtelijke projecten in de stad, werken wij samen met veel partijen aan levendigheid en staan wij dagelijks klaar voor inwoners, ondernemers en organisaties in Hilversum.

Onze directe omgeving is volop in beweging. Wij merken dat het economisch goed gaat: er is groei over de volle breedte. Groei in het aantal bouwinitiatieven en daarmee bouwaanvragen. Groei van de werkgelegenheid. Groei in het gebruik van onze culturele voorzieningen. Dat heeft allerlei effecten:meer druk op onze woningmarkt zorgt bijvoorbeeld voor stijging van de WOZ-waarden, meer mobiliteit leidt tot hogere parkeerdruk in de wijken. Wij nemen hierop gerichte interventies, zoveel mogelijk in overleg met onze inwoners, ondernemers en organisaties. Daarbij hebben wij niet alleen oog voor wat we zien, maar ook voor wat we niet zien, bijvoorbeeld op het gebied van ondermijning.
Ook op landelijk niveau beweegt er veel. Als eerste overheid staan wij het dichtst bij onze inwoners, maar is onze bewegingsruimte sterk ingekaderd door wet- en regelgeving en financiering van het Rijk. In onze beschouwingen op de Kadernota gaven wij aan hoeveel Hilversum daarvan afhankelijk is. Niet alleen onze eigen ambities nemen toe, maar óók de eisen en kaders die aan ons als gemeente worden gesteld. Onze verwachting is dat die dubbele beweging zich volop zal doorzetten. Die beweging kunnen we alleen maar bijbenen door aan de ene kant open, flexibel en creatief te zijn en aan de andere kant betrouwbaar, transparant en solide te zijn.
Ons coalitieakkoord had als thema ‘Aan de slag’. Inmiddels zijn we volop in beweging. Het passende thema voor deze begroting is daarom wat ons betreft: ‘Bouwen aan Hilversum’.

Coalitieakkoord en Kadernota als basis voor de begroting

In de Kadernota noemden we dat wij als gemeente een belangrijke speler zijn bij meerdere grote transities die zich in onze maatschappij voltrekken. Voorbeelden van deze transities zijn de veranderingen in het sociale domein, de energietransitie, verstedelijking, de digitale transitie en de grote veranderingen op de arbeidsmarkt. Kenmerken van deze transities zijn dat het grote maatschappelijke veranderingen zijn waar veel verschillende belangen spelen. Wij moeten ons als gemeente tot deze veranderingen verhouden en onze werkwijzen daarop aanpassen. Een belangrijke consequentie is dat de grote mate van voorspelbaarheid van ons werk en daarmee de planbaarheid afneemt. Het vraagt een flexibele en wendbare organisatie die snel op wijzigingen of veranderende situaties in kan spelen.
Daarom maken wij nu – een paar maanden na de Kadernota –in deze begroting inzichtelijk hoe wij onze middelen (geld, tijd en capaciteit) inzetten voor onze ambities uit het coalitieakkoord en de Kadernota. De middelen zijn per definitie schaars. Wij kunnen onze ambities gelukkig nog steeds waarmaken zonder te hoeven bezuinigen. Wel hebben wij kritisch gekeken naar de nog openstaande middelen vanuit het coalitieakkoord en afgesproken deze middelen pas op te nemen in de begroting zodra we daarvoor concrete plannen hebben uitgewerkt.
Volgend op de Kadernota hebben wij in de begroting allereerst onze vaste taken en concreet gemaakte ambities uit het coalitieakkoord opgenomen. Daarna zijn onze plannen voor het sociaal domein en ondermijning en de effecten van de meicirculaire verwerkt. Naast de plannen in het sociaal domein hebben wij in de Kadernota de ruimtelijke projecten in de schijnwerpers gezet. Nu wij langer onderweg zijn, hebben wij meer zicht op de dynamiek en planning van alle ruimtelijke projecten. Wij hebben, daar waar nodig, de planning van de projecten aangepast en met de introductie van een ‘reserve stedelijke ontwikkeling’ een financieel instrument ingericht dat ons helpt om de ruimtelijke projecten op een goede manier uit te voeren. Deze financiële strategie lichten we verderop toe. In de loop van 2019 ontvangt u verder uitgewerkte voorstellen voor vastgoedbeleid en grondbeleid. Van de overige in de Kadernota aangekondigde onderwerpen is onze aanpak voor het buurtgericht werken inmiddels uitgewerkt in de Uitvoeringsnotitie Buurten 3.0 en is de aanpak ondermijning en BIBOB inmiddels aan u voorgelegd. Beide zijn financieel verwerkt in deze begroting.
Speciale aandacht hebben wij in deze begroting voor de ontwikkelingen op het gebied van digitalisering en dataficering. Deze ontwikkelingen gaan snel en grijpen in op alle taken die de gemeente uitvoert. Om mee te kunnen met de ontwikkelingen, is in de Kadernota een voorstel gedaan om extra middelen vrij te maken. Deze middelen zijn nu opgenomen in deze begroting. In de loop van 2020 leggen we u een I(Informatie)-visie ter vaststelling voor.
Wij hebben vervolgens bestuurlijk geprioriteerd om het werk in lijn te brengen met onze middelen. Waar noodzakelijk hebben wij de capaciteit van de organisatie uitgebreid.
Voor een specifiek overzicht van extra middelen in deze begroting verwijzen wij naar hoofdstuk 5. Hieronder lichten wij enkele belangrijke keuzes en aandachtspunten toe.

Rijksmiddelen blijven ongewis

Gemeenten zijn voor ruim 60% afhankelijk van Rijksmiddelen. Grote bewegingen in de omvang van die middelen hebben grote consequenties voor de gemeenten. Ook voor Hilversum. Dat was direct voelbaar bij de meicirculaire: onze financiële nadelen uit de meicirculaire waren groot en werden veroorzaakt door een bijstelling van de loon- en prijsindexatie op de Rijksbegroting, onder-uitputting van de Rijksbegroting en een lager restant BTW-compensatiefonds (omdat er meer BTW is gecompenseerd dan begroot). Zulke schommelingen in de algemene uitkering van het gemeentefonds zullen blijven. Dat komt doordat:

Het gemeentefonds inmiddels een brede koppeling heeft met de gehele Rijksbegroting en dat daarmee veel beslissingen van het Rijk direct doorwerken in het accres. Op dit moment gaat het bijvoorbeeld om de financiële effecten van het pensioenakkoord en klimaatakkoord, de loonontwikkeling in de publieke sector, vertraging van grote projecten door de gerechtelijke uitspraken over de PAS, het al dan niet oprichten van een investeringsfonds.
Er twijfels blijven of het Rijk in staat is om de begrote budgetten ook daadwerkelijk uit te geven. Als dit niet lukt, leidt dit direct tot neerwaartse bijstellingen in het lopende jaar.
Per 1 januari 2021 het gehele gemeentefonds, inclusief het sociaal domein, wordt herverdeeld. De onderzoeken lopen op dit moment. Na bestuurlijke besluitvorming komen de resultaten van de nieuwe verdeling in de meicirculaire van 2020. In toenemende mate wordt er ook rekening mee gehouden dat deze herverdeling een tijdelijke verbetering is, die zal worden gevolgd door een fundamentelere discussie over de toekomst van de financiële verhoudingen. Veel gemeenten in Nederland stellen zich op het standpunt dat het huidige stelsel zich niet meer goed verhoudt tot de maatschappelijke opgaven. Hilversum is er daar een van.

Zulke verwachte schommelingen relativeren de waarde van de meerjarenbegroting. Wij weten namelijk zeker dat deze nog een aantal keer zal wijzigen. Daarom vinden wij het nu vooral van belang dat we een begroting aanbieden met een positief saldo in het jaar 2020 en dat de begroting ook structureel sluit. Wij blijven de ontwikkelingen in het gemeentefonds actief volgen. Verder hebben we ons voorgenomen om –als hier aanleiding voor is– richting de Kadernota 2020 bezuinigingsrichtingen te formuleren, waarbij op voorhand geen zoekrichtingen worden uitgesloten.

Ontwikkeling woonlasten binnen de afspraken in het coalitieakkoord

Een van de variabelen die de hoogte van de algemene uitkering voor Hilversum bepaalt, is de hoogte van de WOZ-waarden van Hilversumse woningen. Die WOZ-waarde stijgt, in Hilversum meer dan gemiddeld in Nederland. Het effect daarvan op onze algemene uitkering is structureel ca. € 1 mln negatief. Wij kiezen ervoor dit nu niet door te berekenen aan inwoners en bedrijven. Wij houden tot nader order vast aan de afspraken in het coalitieakkoord. De woonlasten stijgen daarmee maximaal met het inflatiepercentage. Het nadelige effect hebben wij op dit moment in de begroting opgevangen.

Een sluitende begroting

De financiële effecten van de meicirculaire en de oplopende kosten in het sociaal domein leiden voor de zomer tot een financiële opgave van 6 tot 9 miljoen euro per jaar. Wij hebben door bestuurlijke prioritering de volgende maatregelen genomen om de begroting te sluiten:

De meerjarige stelposten voor de loon- en prijscompensatie zijn bijgesteld op basis van de laatste cijfers van het Centraal Planbureau. Daarmee wordt de negatieve bijstelling van het accres als gevolg van de lagere loon- en prijsontwikkeling deels gecompenseerd.
Extra formatie die nodig is voor de bestaande taken, is binnen de organisatie opgevangen door te her-prioriteren binnen de bestaande formatie.
Er zijn onderbouwde taakstellingen opgenomen om de stijgende lasten bij jeugdzorg en WMO deels te compenseren.
Alle ruimtelijke projecten hebben we opnieuw beoordeeld op de haalbaarheid van de planning. Dit heeft ertoe geleid dat een deel van de projecten in de tijd naar achteren is geschoven.
De toevoegingen die werden gedaan om te wennen aan de hogere kapitaallasten van het stationsgebied worden gedoteerd aan een reserve stedelijke ontwikkeling tot het moment dat de kapitaallasten daadwerkelijk ontstaan. Ook de verkoop van vastgoed wordt toegevoegd aan deze reserve. Vanuit deze reserve wordt de extra capaciteit voor stedelijke projecten bekostigd. Omdat ook de implementatie van de Omgevingswet daarmee samenloopt, worden ook deze kosten vanuit de reserve stedelijke ontwikkeling gedekt.
Er is door het college nog een keer kritisch gekeken naar alle ambities uit het coalitieakkoord. De meeste van deze ambities en bijbehorende budgetten zijn al in de begroting opgenomen. Voor de ambities waarvoor nog geen concrete plannen uitgewerkt zijn, heeft het college besloten deze budgetten nu nog niet op te nemen in de begroting. Indien de plannen concreter worden, wordt dit opnieuw afgewogen. Door de vele transities aan de ene kant en de onzekere Rijksuitkeringen aan de andere kant wordt het beheersen van risico’s nog belangrijker. Daarom zet het college in 2020 in op een actief risicomanagement in de organisatie, waarbij de risicodialoog over de mogelijke beheersmaatregelen centraal staat.

Een van de risico’s is de huidige krapte en dynamiek op de arbeidsmarkt. De beschikbaarheid van voldoende en gekwalificeerd personeel is een belangrijke voorwaarde om de begroting in zijn geheel uit te kunnen voeren. Wij zijn ons bewust dat de dynamiek ook van invloed kan zijn op het tempo van uitvoering. Indien aan de orde, zullen wij u daarover informeren.

Realistische planning van ruimtelijke projecten

Ter voorbereiding op de begroting zijn alle planningen van lopende ruimtelijke projecten getoetst op haalbaarheid. Dit is nodig te weten wat het eerste jaar is waarop kapitaallasten van eventuele investeringen zich voordoen. Geconstateerd is dat voor een aantal projecten – met name projecten in de zgn. voorfase – de planning realistischer is gemaakt. Het gaat hierbij om de volgende projecten (met tussen haakjes het stadium waarin de projecten zich bevinden en het realistische startjaar van feitelijke uitvoering):

Zwembad de Lieberg (planfase, 2021)
Bereikbaarheid Sportpark (voorfase, 2021)
Orchideestraat/Neuweg herontwikkeling (voorfase, 2022)
Uitbreiding huisvesting begraafplaats Zuiderhof (voorfase, 2023)
Zwembad locatie Naarderweg (voorfase, 2022)
Mussenstraat 55 (voorfase, 2023)
Circusterrein (voorfase, 2022)
Herinrichting fietsenstalling Zeedijk (voorfase, 2021)
Zonnedaken Anna’s Hoeve fase II (voorfase, 2023)
Media Park (voorfase, 2023)
Visie Zonnestraal (voorfase, 2023)
Kerkbrink herinrichting (voorfase, 2023)

De uitvoeringsbudgetten voor de meeste van deze projecten (behoudens Media Park, zonnedaken Anna’s Hoeve en herinrichting Kerkbrink) zijn nog niet in de begroting opgenomen. Met name waar het particuliere initiatieven betreft, werken wij met zgn. anterieure overeenkomsten, waarbij noodzakelijke kosten van de gemeente bij initiatiefnemers in rekening wordt gebracht.
De complexiteit van de projecten, de impact die deze individueel en in samenhang met elkaar hebben op de organisatie en de gemeenschap van Hilversum, maakt het noodzakelijk om de projecten steeds op deze wijze in samenhang met elkaar te bezien. Dit onderwerp komt daarom terug bij de Kadernota 2020.

Nieuwe indicatoren in de begroting

Grote thema’s voor 2020

2020 wordt een druk politiek jaar. De plannen in deze begroting vragen in 2020 om vele tientallen besluiten van de gemeenteraad. Zonder ook maar één voorstel tekort te doen, noemen we hier als voorbeelden de omgevingsvisie 2040, nieuwe agenda’s voor economie en mobiliteit en een integraal huisvestingsplan voor alle schoolgebouwen in Hilversum. We zetten grote stappen op het gebied van duurzaamheid, voor het stationsgebied, in 1221 en we volgen opbouwend kritisch het succes van onze antwoorden op de transities in het sociaal domein. Onze samenwerkingspartners komen met voorstellen, bijvoorbeeld over een nieuwe gemeenschappelijke regeling als basis voor gemeentelijke samenwerking in de Regio Gooi en Vechtstreek of betere samenwerking op het gebied van veiligheid.
In Hilversum zijn wij gewend met een prioriteitenagenda voor de gemeenteraad te werken. De prioriteitenagenda is van de gemeenteraad. Wij noemen hier de top 10 thema’s die naar onze verwachting in het politieke jaar 2020 zullen komen bovendrijven:

Het op stoom brengen van de energietransitie
Slim omgaan met de toenemende druk op de binnenstedelijk ruimte
Hoe creëren organisaties in Hilversum steeds meer levendigheid in de stad?
Helpt de beweging naar de buurt inwoners aan betere en snellere zorg en meer welzijn?
Hoe verbeteren we het verdienvermogen van onze stad en krijgen we zoveel mogelijk mensen aan het werk?
Zicht op de onderwereld voor een veiliger stad.
Mee met de ontwikkelingen van digitalisering en dataficering voor betere dienstverlening.
Democratische legitimatie, kosten, effectiviteit en good governance bij samenwerkingsvormen.
Vastgoed, grondbeleid en huisvestingskosten van maatschappelijke functies (bijv. onderwijs)
De impact van de ongewisse Rijksmiddelen.

Wij zijn trots dat wij u deze ambitieuze en sluitende begroting in deze dynamische tijd kunnen aanbieden. Wij kijken uit naar het politieke debat over de begroting en uw politieke prioriteiten tijdens de begrotingsraad.

Het college van Burgemeester en Wethouders